TDK’ya nazaran tartışmak; birbirine aykırı niyetleri karşılıklı savunma manasına gelmektedir. Muhakkak bir hürmet çerçevesinde, ispata dayalı ayrıntıların karşılıklı olarak sunulduğu fikir alışverişi de diyebiliriz. Pekala, bu bizim toplumumuz için de birebir manaya mı geliyor?
Sağlıklı bir tartışma ortamını düşündüğümde, aklıma gelen tek şey okulların münazaraları oldu. Karşı görüşleri savunan iki farklı okul yahut iki farklı ekip. Ne oluyor da, okullarda bunu yapmak mümkün olurken, günlük yaşantımızda bunu gerçekleştiremiyor, birbirimizi fanusun ortasındakiler ve haricindekiler olarak sınıflandırıp düşmanca saldırıyoruz?
Kavganın bir bağlantı hali olarak kullanılmasının niçinleri
1) Benlik hürmetinin inşası ve görüşün şahsileştirilmesi
Benlik hürmeti; bireyin kendi bedeli, kendine duyduğu sevgi, hürmet ve inancı içerir. Bireyler; kendi yeterlilik ve yetersizliklerinin farkında olup, geliştirebildiklerini geliştirip, geliştiremedikleriyle de kendilerini kabul ettiklerinde, benlik hürmetlerinin yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Yani kendilerini tanımlarken kendileriyle ilgili olumlu tavırlara sahiplerse, benlik hürmetleri yüksek demektir. Şayet, bunun tam aksisi var ise, yani bireyin kendine karşı tavrı aksiyse, kendini daima eleştiriyorsa ve kendiyle savaş halindeyse benlik hürmeti düşük demektir.
Benlik hürmeti düşük ve kendini daima eleştiren bireyler, görüşlerini şahsileştirerek değişmez olarak algılarlar. bu biçimdelikle görüşlerini çürütmeye yönelik yapılan her türlü yorum onlar için şahsi bir atak halini alır.
2) Sorunların biriktirilmesi kararı oluşan çaresizlik ve stres
Özellikle şahsi alakalarda, bir sorun yaşandığında, bireyler sorundan ve tahlil bulmaktan kaçınmak için sorunu görmezden gelmeye eğilimlidirler. Bunu yaptıklarında kısa müddetli bir rahatlama elde etseler de sorun ve sorunun bireye hissettirdikleri oradadır ve bu davranışı sürdürmeye devam ettikleri için üzerine yeni sorunlar de eklenmiştir. Karşı tarafla yaşadıkları, kendilerini söz etmedikleri ya da edemedikleri için oluşan anlaşılamama ve bunun kararından oluşan çaresizlik, gerilim ve kendini anlatma isteği ile bir arada bağlantı arbede halini alır.
3) Kaynağına yöneltilemeyen öfkenin, farklı kaynaklara yansıtılması
Bu başlığı ortasında yaşadığımız toplumun tahminen de en değerli sorunu olan husus üzerinden açıklamak yerinde olacaktır. İçinde yaşadığı toplumun problemleri hakkında konuşamayan ya da konuşsa bile birtakım yaptırımlarla konuşması engellenen bireyler, öfkelerini diğer bir kaynağa yansıtarak rahatlamaya çalışır. Bu da toplumsal medyada gördüğümüz “linç” ismi verilen tartışmanın arbedelere dönüştüğü, hürmetin ortadan kalktığı bir ortamı meydana getirir. Her birey, okuduğunu, gördüğünü kendi algıları üzerinden yorumlar ve anlamlandırır. Ancak, engellenmiş bireyler okuduklarını anlamlandırmada dürtüsel ve duygusal hareket ederler.
4) Bilgi yetersizliğine bağlı ön yargı ve zihin okuma
İçinde yaşadığımız periyoda, bilgi kirliliğinin en ağır olduğu çağ desek, abartmış olmayız diye düşünüyorum. Bilhassa Covid salgını sebepli konutta ve daima ekran başında olmak durumunda kaldığımız düşünüldüğünde, dikkat ve algılama süreçlerimizin olumsuz etkilendiğini söylemek mümkündür. Ülkemizde okuma oranlarının düşük olduğunu aslına bakarsanız biliyoruz. Üzerine bir de toplumsal olarak geçirdiğimiz sıkıntı süreçler eklendiğinde, çabuk sıkılan, yalnızca başlık okuyarak yorum yapmaya eğilimli, az öz bilgi isteyen, görselliğe yazıdan daha fazla kıymet veren bir toplum haline geldik.
Bu niçinle de etraftan gelen uyaranlarla manipüle edilme olasılığımız artıyor ve fikir yanlışlarından biri olan zihin okumaya yöneliyoruz. Zihin okuma, bir olaya dair ihtimaller dahilinde olan, muhtemel delilleri araştırmadan başkalarının ne düşündüğünü bildiğimize inanmaktır. Zihninizden geçen “kesin bu biçimde düşünüyordur.” Halindeki cümlelerinizi bir düşünün. Tanıdık geldi mi? bu biçimde bir durumda istisnalar şüphesiz var. Lakin, çoğunluğun bu türlü olduğunu da inkâr edemeyiz.
5) Tartışmanın bir kazananı ve kaybedeni olduğuna inanmak, ya daima ya hiç biçimi düşünmek
Bu stil niyet kalıbının hakim olduğu bireylerin olaylara yahut durumlara bakışı iki zıt uç içindedır. Ortadaki mümkün alternatifleri düşünme eğiliminde değillerdir. Bir olay ya da durum ya düzgündür ya da berbattır. Orta bir seçenek mümkün değildir. Bu sebeple de, savundukları görüşler konusunda kesin olduğunu düşündükleri fikirleri vardır ve bir tartışmaya girdiklerinde tartışmayı, kazanmak yahut kaybetmek yarışına dönüştürürler.
6) Zihinsel filtreleme (Seçici soyutlama)
Bireyler, olayın bütününe değil, kendi seçtikleri bir modülüne odaklanırlar ve bunun üzerinden hareket ederek bir fikir oluştururlar. Bu sebeple de bütünü gözden kaçırırlar. Seçtikleri modül, kendi fikirlerini destekleyecek ve başkalarını dışlayacak nitelikte olan bir kesim olur. Buna seçici körlük de denilmektedir. Örnek verirsek; tartışmalarda karşımızdaki kişinin fikirleri genel olarak bize uyuyor olsa da söylemiş olduği tek bir detaya odaklanarak onun üzerinden taarruza geçebiliriz ve bu başka söylemiş olduklerini göz gerisi etmemize yol açar. Sağlıklı bir tartışmada bütüne odaklanmak değer taşır.
7) Çok genelleme
Bireyin bir hususta yaşadığı az sayıda tecrübeden yola çıkarak o mevzu hakkındaki fikir ve yargılarını öbür olaylara da genellemesi manasına gelir. İstisnaları düşünmez ve süratli bir biçimde sonuca varır. Ekseriyetle de “hiç bir zaman”, “asla” “hiç kimse”, “herkes” halinde başlayan cümleler kurar. Örneğin; biri ile kendi görüşlerini paylaştığında olay hengameye döndüyse, diğerleriyle da konuştuğunda bu biçimde olacağını var iseyar ve kendini her vakit savunma durumunda tuttuğundan, tartışmaların arbedeye dönüşmesine biraz da kendisi sebep olur.
8) Keyfi çıkarsama
Bu niyet kalıbında kişinin elinde delil olmamasına karşın, olayların kararı konusunda kendi algılayış formuna bakılırsa mantık yürütür. Hatta, elinde kendi kanısının aksini kanıtlayan bilgiler olsa bile bunu sürdürür. Örneğin; bir hususta eleştirildiyse, “aslına bakarsan ne söylersem söyleyeyim eleştiriliyorum.” Diye düşünüp buna bakılırsa savunmaya geçebilir.
Tartışma olumsuzluk içermez. Sağlıklı bir tartışma ortamı, bireyi geliştirir!
Yukarıda bahsettiklerimizden kendinizde örneklerine rastlıyor yahut bu şekil hallere maruz kalıyor olabilirsiniz. Hürmet çerçevesini aşan, akın halindeki tartışmalarda kendi istikrarınızı bulmanız ve hücuma atak ile yanıt vermemeniz yapan tartışma ortamlarının oluşması için bir adım olabilir. Biz yalnızca niyetlerimizden ibaret değiliz ve fikirlerimizin her biri gerçeği yansıtmaz. Fikirler istemsizce zihnimizden gelir ve geçer. Lakin, onları şekillendirmek ve kendimizi gözlemleyerek farkındalık kazanmak bizim elimizdedir.
Instagram
Sağlıklı bir tartışma ortamını düşündüğümde, aklıma gelen tek şey okulların münazaraları oldu. Karşı görüşleri savunan iki farklı okul yahut iki farklı ekip. Ne oluyor da, okullarda bunu yapmak mümkün olurken, günlük yaşantımızda bunu gerçekleştiremiyor, birbirimizi fanusun ortasındakiler ve haricindekiler olarak sınıflandırıp düşmanca saldırıyoruz?
Kavganın bir bağlantı hali olarak kullanılmasının niçinleri
1) Benlik hürmetinin inşası ve görüşün şahsileştirilmesi
Benlik hürmeti; bireyin kendi bedeli, kendine duyduğu sevgi, hürmet ve inancı içerir. Bireyler; kendi yeterlilik ve yetersizliklerinin farkında olup, geliştirebildiklerini geliştirip, geliştiremedikleriyle de kendilerini kabul ettiklerinde, benlik hürmetlerinin yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Yani kendilerini tanımlarken kendileriyle ilgili olumlu tavırlara sahiplerse, benlik hürmetleri yüksek demektir. Şayet, bunun tam aksisi var ise, yani bireyin kendine karşı tavrı aksiyse, kendini daima eleştiriyorsa ve kendiyle savaş halindeyse benlik hürmeti düşük demektir.
Benlik hürmeti düşük ve kendini daima eleştiren bireyler, görüşlerini şahsileştirerek değişmez olarak algılarlar. bu biçimdelikle görüşlerini çürütmeye yönelik yapılan her türlü yorum onlar için şahsi bir atak halini alır.
2) Sorunların biriktirilmesi kararı oluşan çaresizlik ve stres
Özellikle şahsi alakalarda, bir sorun yaşandığında, bireyler sorundan ve tahlil bulmaktan kaçınmak için sorunu görmezden gelmeye eğilimlidirler. Bunu yaptıklarında kısa müddetli bir rahatlama elde etseler de sorun ve sorunun bireye hissettirdikleri oradadır ve bu davranışı sürdürmeye devam ettikleri için üzerine yeni sorunlar de eklenmiştir. Karşı tarafla yaşadıkları, kendilerini söz etmedikleri ya da edemedikleri için oluşan anlaşılamama ve bunun kararından oluşan çaresizlik, gerilim ve kendini anlatma isteği ile bir arada bağlantı arbede halini alır.
3) Kaynağına yöneltilemeyen öfkenin, farklı kaynaklara yansıtılması
Bu başlığı ortasında yaşadığımız toplumun tahminen de en değerli sorunu olan husus üzerinden açıklamak yerinde olacaktır. İçinde yaşadığı toplumun problemleri hakkında konuşamayan ya da konuşsa bile birtakım yaptırımlarla konuşması engellenen bireyler, öfkelerini diğer bir kaynağa yansıtarak rahatlamaya çalışır. Bu da toplumsal medyada gördüğümüz “linç” ismi verilen tartışmanın arbedelere dönüştüğü, hürmetin ortadan kalktığı bir ortamı meydana getirir. Her birey, okuduğunu, gördüğünü kendi algıları üzerinden yorumlar ve anlamlandırır. Ancak, engellenmiş bireyler okuduklarını anlamlandırmada dürtüsel ve duygusal hareket ederler.
4) Bilgi yetersizliğine bağlı ön yargı ve zihin okuma
İçinde yaşadığımız periyoda, bilgi kirliliğinin en ağır olduğu çağ desek, abartmış olmayız diye düşünüyorum. Bilhassa Covid salgını sebepli konutta ve daima ekran başında olmak durumunda kaldığımız düşünüldüğünde, dikkat ve algılama süreçlerimizin olumsuz etkilendiğini söylemek mümkündür. Ülkemizde okuma oranlarının düşük olduğunu aslına bakarsanız biliyoruz. Üzerine bir de toplumsal olarak geçirdiğimiz sıkıntı süreçler eklendiğinde, çabuk sıkılan, yalnızca başlık okuyarak yorum yapmaya eğilimli, az öz bilgi isteyen, görselliğe yazıdan daha fazla kıymet veren bir toplum haline geldik.
Bu niçinle de etraftan gelen uyaranlarla manipüle edilme olasılığımız artıyor ve fikir yanlışlarından biri olan zihin okumaya yöneliyoruz. Zihin okuma, bir olaya dair ihtimaller dahilinde olan, muhtemel delilleri araştırmadan başkalarının ne düşündüğünü bildiğimize inanmaktır. Zihninizden geçen “kesin bu biçimde düşünüyordur.” Halindeki cümlelerinizi bir düşünün. Tanıdık geldi mi? bu biçimde bir durumda istisnalar şüphesiz var. Lakin, çoğunluğun bu türlü olduğunu da inkâr edemeyiz.
5) Tartışmanın bir kazananı ve kaybedeni olduğuna inanmak, ya daima ya hiç biçimi düşünmek
Bu stil niyet kalıbının hakim olduğu bireylerin olaylara yahut durumlara bakışı iki zıt uç içindedır. Ortadaki mümkün alternatifleri düşünme eğiliminde değillerdir. Bir olay ya da durum ya düzgündür ya da berbattır. Orta bir seçenek mümkün değildir. Bu sebeple de, savundukları görüşler konusunda kesin olduğunu düşündükleri fikirleri vardır ve bir tartışmaya girdiklerinde tartışmayı, kazanmak yahut kaybetmek yarışına dönüştürürler.
6) Zihinsel filtreleme (Seçici soyutlama)
Bireyler, olayın bütününe değil, kendi seçtikleri bir modülüne odaklanırlar ve bunun üzerinden hareket ederek bir fikir oluştururlar. Bu sebeple de bütünü gözden kaçırırlar. Seçtikleri modül, kendi fikirlerini destekleyecek ve başkalarını dışlayacak nitelikte olan bir kesim olur. Buna seçici körlük de denilmektedir. Örnek verirsek; tartışmalarda karşımızdaki kişinin fikirleri genel olarak bize uyuyor olsa da söylemiş olduği tek bir detaya odaklanarak onun üzerinden taarruza geçebiliriz ve bu başka söylemiş olduklerini göz gerisi etmemize yol açar. Sağlıklı bir tartışmada bütüne odaklanmak değer taşır.
7) Çok genelleme
Bireyin bir hususta yaşadığı az sayıda tecrübeden yola çıkarak o mevzu hakkındaki fikir ve yargılarını öbür olaylara da genellemesi manasına gelir. İstisnaları düşünmez ve süratli bir biçimde sonuca varır. Ekseriyetle de “hiç bir zaman”, “asla” “hiç kimse”, “herkes” halinde başlayan cümleler kurar. Örneğin; biri ile kendi görüşlerini paylaştığında olay hengameye döndüyse, diğerleriyle da konuştuğunda bu biçimde olacağını var iseyar ve kendini her vakit savunma durumunda tuttuğundan, tartışmaların arbedeye dönüşmesine biraz da kendisi sebep olur.
8) Keyfi çıkarsama
Bu niyet kalıbında kişinin elinde delil olmamasına karşın, olayların kararı konusunda kendi algılayış formuna bakılırsa mantık yürütür. Hatta, elinde kendi kanısının aksini kanıtlayan bilgiler olsa bile bunu sürdürür. Örneğin; bir hususta eleştirildiyse, “aslına bakarsan ne söylersem söyleyeyim eleştiriliyorum.” Diye düşünüp buna bakılırsa savunmaya geçebilir.
Tartışma olumsuzluk içermez. Sağlıklı bir tartışma ortamı, bireyi geliştirir!
Yukarıda bahsettiklerimizden kendinizde örneklerine rastlıyor yahut bu şekil hallere maruz kalıyor olabilirsiniz. Hürmet çerçevesini aşan, akın halindeki tartışmalarda kendi istikrarınızı bulmanız ve hücuma atak ile yanıt vermemeniz yapan tartışma ortamlarının oluşması için bir adım olabilir. Biz yalnızca niyetlerimizden ibaret değiliz ve fikirlerimizin her biri gerçeği yansıtmaz. Fikirler istemsizce zihnimizden gelir ve geçer. Lakin, onları şekillendirmek ve kendimizi gözlemleyerek farkındalık kazanmak bizim elimizdedir.