ahmetbeyler
New member
Geçtiğimiz son 10 yılda tüm dünya, bilgi edinmek için gazeteleri bırakıp yavaş yavaş internet sitelerine ve Twitter’a yönelmeye başladı. Natürel ki durum bu biçimde olunca şimdi herkes kendince bir gazeteci edasına bürünüp sosyal medyada bulduğu ayrıntıları yaymaya başladı. Fakat olağan ki bu paylaşılan ayrıntıların neredeyse yarısı yalanlardan ibaret.
Durum bu biçimde olunca bir fazlaca okuyucunun hakikat bilgi edinmek için tek seçeneği internetteki haber siteleri oluyor. Bu sitelerin tercih edilmesinde en değerli niçinlerden birisi de sitelerin ve sitelerde yer alan ayrıntıların Google tarafınca denetim edilip, gerçek olmaması durumunda ilgili içeriğin kullanıcılara ulaştırılmaması. Peki Google sahiden bu siteleri denetliyor mu?
İsterseniz evvel biraz globalden bahsedelim:
Son birkaç yıldır neredeyse tüm dünya yalnızca internet haber sitelerinden bilgi alıyor. Bu sitelerin ortasında devletlerin resmi haber kaynakları, siyaset, sıhhat ve teknoloji alanında uzmanların kendi siteleri ve haber siteleri yer alıyor.
Her gün dünya çapında yüz binlerce haber yayına alınıyor ve Google bu haberleri yapay zekâ sayesinde kontrol ederek palavra bilgi içerdiğini tespit ettiği haberleri “indexlemiyor”. Yani hususla ilgili anahtar sözleri Google’da arattığınızda bu habere ulaşamıyorsunuz. Google bu sistemi kullanarak palavra bilginin yayılmasını önlüyor ve sitelerin en büyük gelir kaynağı olan reklamları engelliyor.
Ancak son yapılan araştırmalara göre Google, İngilizce haricindeki lisanlarda yazılan palavra haberlere o kadar da dikkat etmiyor. Toplumun kandırılmasını önlemek gayesiyle kurulan ve Pulitzer’ı kazanan birinci internet haber sitesi olan ProPublica, aylarca süren araştırmalarında İngilizce haricinde lisanlarda yayınlar sunan bir epey internet sitesinin palavra haberler hazırladığını tespit etti.
Google tarafınca denetlenmeyen ya da denetlendiği biçimde göz yumulan bu siteler üstüne bir de reklam alarak palavra haberler üzerinden para kazanıyor. Hatta Sırbistan, Almanya, Hırvatistan ve gibisi ülkelerde sadece palavra haberler üzerinden para kazanan kelamda haber siteleri bile var.
Ülkemizde durum ne?
Neredeyse tüm dünya palavra haberlerin içine gömülmüş durumdayken ülkemizde de durum epey farklı değil. ProPublica, doğrulama platformu Teyit.org’un da takviyesiyle ülkemizde yaptığı araştırmalarında yalan haberleri yayınlayan internet sitelerinin Google tarafınca neredeyse hiç incelenmediğini gözler önüne seriyor. Yapılan araştırmada Teyit.org tarafınca gerçek dışı ayrıntıların paylaşıldığı kanıtlanan 50 haberden 45 adedinde Google reklamları mevcut. Bu oran Avrupa ve Dünya standartlarına göre ziyadesiyle yüksek.
Ülkemizdeki palavra haberleri iki kategoriye koyabiliriz. Bunlardan birincisi olan “kasıtlı palavra habercilik” siyaset, sıhhat ve iklim krizi üzere konularda kamuoyunu manipüle etmek emeliyle bilinçli olarak yalan haber hazırlanması ve yayılması manasına geliyor. İkinci kategorimiz ise “kasıtsız palavra haberler”. Burada ise çoklukla global haberleri araştırmadan direkt olarak kopyala-yapıştır mantığıyla Türkçeleştiren haber siteleri yer alıyor. Bu siteler yurt haricindeki “yalan haber sitelerinden” aldıkları ayrıntıları doğrulamadan Türkçeleştirdiği için bu haberlerin yayılmasına niçin oluyorlar.
Bu noktada bu haberleri tespit edip haberin reklamlarını kaldırması ve hatta haberin yayılmasını engellemesi gereken Google yapay zekâsı ne mi yapıyor? Oturmuş çekirdek çitliyor.
Evet sahiden de yapay zekâ bu husus hakkında kılını bile kıpırdatmıyor. Hatta tespit edilen kimi internet siteleri, bile bile palavra haberleri yaysalar bile hâlâ Google reklamları ile para kazanıyor. Hatta aşağıdaki görselde Teyit.org tarafınca gerçek olmadığı kanıtlanmış bir haberin şu anda hâlâ yayında olduğunu ve Google reklamlarıyla dolu olduğunu gorebilirsiniz.
Covid-19 aşılarında çip olmasıyla alakalı haberlerden tutun da iklim krizinin “şirketlerin oyunu” olduğunu argüman eden haberlere kadar bir epeyce haber onlarca internet sitesinde paylaşılıyor. Paylaşılan palavra bilgiler kullanıcılar tarafınca bir daha paylaşılarak kar topu tesiriyle büyüyor ve en sonunda kamuoyunun büyük çoğunluğunun kabul ettiği bir çığ haline geliyor. Bu da toplumun yanlış ayrıntıları “gerçek” olarak kabul etmesini sağlayarak büyük kitlelerin bir hayli hususta kolayca manipüle edilmesini mümkün kılıyor.
Peki bu palavra bilgi çağı ne vakit son bulacak?
Google yetkilileri her ne kadar bu mevzuda daima olarak iyileştirmeler yaptıklarını ve yalan haberle uğraş ettiklerini belirtseler de yapılan araştırmalar ve gördüklerimiz bunun gerçek olmadığını kanıtlıyor. İngilizce haber kaynaklarında palavra haberlerdeki reklam oranı %15’e kadar düşerken ülkemizde bu oranın %90’a kadar çıkması da bunun en büyük delili. Hatta Hırvatistan, Sırbisdan ve Bosna Hersek üzere anadili İngilizce olmayan ülkelerde de bu orannın %80 olduğu tespit edildi. Üstelik Google bu haberleri tespit edemediği ya da tespit ettiği biçimde müdahale etmediği için hem ülkemizde birebir vakitte öbür ülkelerde dezenformasyon bir gelir kapısı olarak görülmeye başlamış durumda.
Bazı haber kaynakları, palavra olduğu bariz olan ayrıntıları sırf daha fazla okunacağı ve para kazandıracağı için yayınlıyorlar ve tek bir haberle bile dudak uçuklatacak ölçülerde para kazanıyorlar. Habercilik etiğine alışılmamış hareket eden bu siteler, hazırladıkları palavra haberlerle Google aramalarında işini düzgün yapan sitelerin önüne geçerek onların gelirlerine de göz koymuş oluyor.
İşin maddi kısmı bir yana, bu stil sitelerde ve platformlarda çalışan bireyler kendilerini birer gazeteci olarak tanımlıyor ve internet siteleri haricinde kendi toplumsal medyalarında da bu algı operasyonlarına devam ederek haberlerini takip etmeyen kullanıcıları toplumsal medyada manipüle ediyor.
Bu usul palavra haberlerin korunmanın tek yolu ise okuduğunuz şeyleri araştırmanız. Günümüzde bir epey haber sitesi hazırlanan haberleri ve içerikleri aldıkları kaynakları haberin sonunda belirtiyor. Şayet kaynak belirtilmemişse bile haberin anahtar sözleri Google’da arattığınızda misal haberlere ve hatta haberin kaynağına bile ulaşabilirsiniz. Ayrıyeten Ekşi Kelamlık, Twitter ve Reddit üzere platformlarda herkes her bilgiyi paylaşabileceği için buralarda gördüğünüz her habere inanmamanız gerekiyor. Bu üslup platformlardaki ayrıntıların doğrulunu bilimsel makaleler ile denetim edebilirsiniz.
Bu noktada yüklü olarak İngilizce kaynakları referans almanızı ve İngilizce bilmeseniz bile tarayıcınızın otomatik çeviri özelliğini kullanarak haberi özetlemek gerekirse gözden geçirmenizi tavsiye ediyoruz. Ek olarak kuşku duyduğunuz haberleri Teyit.org, Doğruluk Hissesi, Malumatfuruş, Doğrula gibi mahallî kaynaklarda ve Snopes gibi global kaynaklarda da aratarak haberin yanlışsız olup olmadığını denetim edebilirsiniz. Olağan ki tüm bunların haricinde en değerli şeyin gördüğünüz haberleri kendi “mantık filtrenizden” geçirmeniz gerekiyor. Şayet gördüğünüz haber size hiç bir biçimde mantıklı gelmiyorsa bu biçimde o haberden şüphelenmeli ve araştırmalarınızı dikkatlice yapmalısınız.
Durum bu biçimde olunca bir fazlaca okuyucunun hakikat bilgi edinmek için tek seçeneği internetteki haber siteleri oluyor. Bu sitelerin tercih edilmesinde en değerli niçinlerden birisi de sitelerin ve sitelerde yer alan ayrıntıların Google tarafınca denetim edilip, gerçek olmaması durumunda ilgili içeriğin kullanıcılara ulaştırılmaması. Peki Google sahiden bu siteleri denetliyor mu?
İsterseniz evvel biraz globalden bahsedelim:
Son birkaç yıldır neredeyse tüm dünya yalnızca internet haber sitelerinden bilgi alıyor. Bu sitelerin ortasında devletlerin resmi haber kaynakları, siyaset, sıhhat ve teknoloji alanında uzmanların kendi siteleri ve haber siteleri yer alıyor.
Her gün dünya çapında yüz binlerce haber yayına alınıyor ve Google bu haberleri yapay zekâ sayesinde kontrol ederek palavra bilgi içerdiğini tespit ettiği haberleri “indexlemiyor”. Yani hususla ilgili anahtar sözleri Google’da arattığınızda bu habere ulaşamıyorsunuz. Google bu sistemi kullanarak palavra bilginin yayılmasını önlüyor ve sitelerin en büyük gelir kaynağı olan reklamları engelliyor.
Ancak son yapılan araştırmalara göre Google, İngilizce haricindeki lisanlarda yazılan palavra haberlere o kadar da dikkat etmiyor. Toplumun kandırılmasını önlemek gayesiyle kurulan ve Pulitzer’ı kazanan birinci internet haber sitesi olan ProPublica, aylarca süren araştırmalarında İngilizce haricinde lisanlarda yayınlar sunan bir epey internet sitesinin palavra haberler hazırladığını tespit etti.
Google tarafınca denetlenmeyen ya da denetlendiği biçimde göz yumulan bu siteler üstüne bir de reklam alarak palavra haberler üzerinden para kazanıyor. Hatta Sırbistan, Almanya, Hırvatistan ve gibisi ülkelerde sadece palavra haberler üzerinden para kazanan kelamda haber siteleri bile var.
Ülkemizde durum ne?
Neredeyse tüm dünya palavra haberlerin içine gömülmüş durumdayken ülkemizde de durum epey farklı değil. ProPublica, doğrulama platformu Teyit.org’un da takviyesiyle ülkemizde yaptığı araştırmalarında yalan haberleri yayınlayan internet sitelerinin Google tarafınca neredeyse hiç incelenmediğini gözler önüne seriyor. Yapılan araştırmada Teyit.org tarafınca gerçek dışı ayrıntıların paylaşıldığı kanıtlanan 50 haberden 45 adedinde Google reklamları mevcut. Bu oran Avrupa ve Dünya standartlarına göre ziyadesiyle yüksek.
Ülkemizdeki palavra haberleri iki kategoriye koyabiliriz. Bunlardan birincisi olan “kasıtlı palavra habercilik” siyaset, sıhhat ve iklim krizi üzere konularda kamuoyunu manipüle etmek emeliyle bilinçli olarak yalan haber hazırlanması ve yayılması manasına geliyor. İkinci kategorimiz ise “kasıtsız palavra haberler”. Burada ise çoklukla global haberleri araştırmadan direkt olarak kopyala-yapıştır mantığıyla Türkçeleştiren haber siteleri yer alıyor. Bu siteler yurt haricindeki “yalan haber sitelerinden” aldıkları ayrıntıları doğrulamadan Türkçeleştirdiği için bu haberlerin yayılmasına niçin oluyorlar.
Bu noktada bu haberleri tespit edip haberin reklamlarını kaldırması ve hatta haberin yayılmasını engellemesi gereken Google yapay zekâsı ne mi yapıyor? Oturmuş çekirdek çitliyor.
Evet sahiden de yapay zekâ bu husus hakkında kılını bile kıpırdatmıyor. Hatta tespit edilen kimi internet siteleri, bile bile palavra haberleri yaysalar bile hâlâ Google reklamları ile para kazanıyor. Hatta aşağıdaki görselde Teyit.org tarafınca gerçek olmadığı kanıtlanmış bir haberin şu anda hâlâ yayında olduğunu ve Google reklamlarıyla dolu olduğunu gorebilirsiniz.
Covid-19 aşılarında çip olmasıyla alakalı haberlerden tutun da iklim krizinin “şirketlerin oyunu” olduğunu argüman eden haberlere kadar bir epeyce haber onlarca internet sitesinde paylaşılıyor. Paylaşılan palavra bilgiler kullanıcılar tarafınca bir daha paylaşılarak kar topu tesiriyle büyüyor ve en sonunda kamuoyunun büyük çoğunluğunun kabul ettiği bir çığ haline geliyor. Bu da toplumun yanlış ayrıntıları “gerçek” olarak kabul etmesini sağlayarak büyük kitlelerin bir hayli hususta kolayca manipüle edilmesini mümkün kılıyor.
Peki bu palavra bilgi çağı ne vakit son bulacak?
Google yetkilileri her ne kadar bu mevzuda daima olarak iyileştirmeler yaptıklarını ve yalan haberle uğraş ettiklerini belirtseler de yapılan araştırmalar ve gördüklerimiz bunun gerçek olmadığını kanıtlıyor. İngilizce haber kaynaklarında palavra haberlerdeki reklam oranı %15’e kadar düşerken ülkemizde bu oranın %90’a kadar çıkması da bunun en büyük delili. Hatta Hırvatistan, Sırbisdan ve Bosna Hersek üzere anadili İngilizce olmayan ülkelerde de bu orannın %80 olduğu tespit edildi. Üstelik Google bu haberleri tespit edemediği ya da tespit ettiği biçimde müdahale etmediği için hem ülkemizde birebir vakitte öbür ülkelerde dezenformasyon bir gelir kapısı olarak görülmeye başlamış durumda.
Bazı haber kaynakları, palavra olduğu bariz olan ayrıntıları sırf daha fazla okunacağı ve para kazandıracağı için yayınlıyorlar ve tek bir haberle bile dudak uçuklatacak ölçülerde para kazanıyorlar. Habercilik etiğine alışılmamış hareket eden bu siteler, hazırladıkları palavra haberlerle Google aramalarında işini düzgün yapan sitelerin önüne geçerek onların gelirlerine de göz koymuş oluyor.
İşin maddi kısmı bir yana, bu stil sitelerde ve platformlarda çalışan bireyler kendilerini birer gazeteci olarak tanımlıyor ve internet siteleri haricinde kendi toplumsal medyalarında da bu algı operasyonlarına devam ederek haberlerini takip etmeyen kullanıcıları toplumsal medyada manipüle ediyor.
Bu usul palavra haberlerin korunmanın tek yolu ise okuduğunuz şeyleri araştırmanız. Günümüzde bir epey haber sitesi hazırlanan haberleri ve içerikleri aldıkları kaynakları haberin sonunda belirtiyor. Şayet kaynak belirtilmemişse bile haberin anahtar sözleri Google’da arattığınızda misal haberlere ve hatta haberin kaynağına bile ulaşabilirsiniz. Ayrıyeten Ekşi Kelamlık, Twitter ve Reddit üzere platformlarda herkes her bilgiyi paylaşabileceği için buralarda gördüğünüz her habere inanmamanız gerekiyor. Bu üslup platformlardaki ayrıntıların doğrulunu bilimsel makaleler ile denetim edebilirsiniz.
Bu noktada yüklü olarak İngilizce kaynakları referans almanızı ve İngilizce bilmeseniz bile tarayıcınızın otomatik çeviri özelliğini kullanarak haberi özetlemek gerekirse gözden geçirmenizi tavsiye ediyoruz. Ek olarak kuşku duyduğunuz haberleri Teyit.org, Doğruluk Hissesi, Malumatfuruş, Doğrula gibi mahallî kaynaklarda ve Snopes gibi global kaynaklarda da aratarak haberin yanlışsız olup olmadığını denetim edebilirsiniz. Olağan ki tüm bunların haricinde en değerli şeyin gördüğünüz haberleri kendi “mantık filtrenizden” geçirmeniz gerekiyor. Şayet gördüğünüz haber size hiç bir biçimde mantıklı gelmiyorsa bu biçimde o haberden şüphelenmeli ve araştırmalarınızı dikkatlice yapmalısınız.